Terwijl in allerlei kwaliteitsmedia voortdurend werd getoeterd over de 'filosofische essays', 'gedichten zonder fouten' en andere literatuur die quasi iedereen moeiteloos kon produceren met ChatGPT, zat ik mij af te vragen waarom de resultaten van de opdrachten die ik gaf aan de GPT uitblonken in clichés en nietszeggende banaliteiten. Zie daarover bijvoorbeeld mijn blogpost: Fake News: ChatGPT is geweldig!
Uiteindelijk besloot ik eenzelfde schrijfopdracht te geven aan én de ChatGPT én aan mijn leerlingen creatief schrijven aan de Academie voor Podiumkunsten in Aalst, om te proberen achterhalen waar zich precies de verschillen situeren tussen een tekst gegenereerd door een taalmodel en een menselijk brein. Hilde Schockaert beet de spits af, met een verhaal getiteld Ik trouw niet!
'Schrijf een verhaal van ongeveer 500 woorden over iemand die zich genoodzaakt ziet in te breken in het eigen huis,' luidde een andere opdracht. 'Hoe zou die dat doen?'
Patrick Bernauw
Dit is het verhaal van Lili Vanden Wijngaert:
Daar sta ik dan. Net terug van een leuke lentewandeling met mijn
hond. Misha en ik zijn twee uur op pad geweest en voelen ons allebei wel klaar
voor een dutje. Voor de vierde keer, keer ik mijn zakken binnenstebuiten, nog
steeds in de ontkenningsfase. Die sleutel moet toch ergens zijn? Ik
verlaat het huis nooit zonder.
Dan besef ik dat ik samen met mijn vriend vertrokken was, maar die
moest na een halfuur al weg voor een afspraak. Hij is weggereden samen met de
enige sleutelbos die we hadden meegenomen. Ik staak mijn zoektocht.
Oké, dit is niet ideaal, maar er zijn ergere dingen. Ik bel gewoon
even naar mijn schoonmoeder, die een reservesleutel heeft. We zullen even
lachen om mijn verstrooidheid, ik zal haar een kop koffie aanbieden om me
minder ongemakkelijk te voelen dat ik haar een kwartier naar hier heb laten
rijden, en daarmee is de kous af.
Ik grijp naar dezelfde achterzak waarvan ik daarnet overtuigd was
dat hij mijn sleutel verstopte. Leeg. Nog steeds. Hetzelfde proces herhaalt
zich totdat ik aanvaard dat ik ook mijn gsm binnen heb laten liggen. Als ik
door de jaloezieën gluur, zie ik hem zelfs op tafel liggen. Geen ontkenning
meer mogelijk. Wat een aanrader, deconnecteren om je meer verbonden te voelen
met de natuur.
Oké, dit is suboptimaal, maar Ewoud had nu ook weer niet zo’n
lange afspraak. Hij zal wel geen uren meer wegblijven. Op een droge, zonnige
namiddag een frisse neus halen voor je eigen voordeur, dat is nu nog geen
enorme ramp.
Maar dan begint een groter probleem aan te dringen. Mijn lichaam
passeert de vertrouwde ontkenningsfase om me dan met een ontdekking te
presenteren waar ik onmogelijk omheen kan.
Ik moet dringend naar de wc.
Zoals altijd als mijn blaas onder druk staat, beginnen mijn
cognitieve functies af te nemen. Mijn lichaam laat geen hoognodige focus
verloren gaan aan banale zaken als nadenken en een rationele oplossing zoeken.
Er blijft nog maar één prioriteit over: in mijn eigen huis inbreken.
Langs voor? Geen optie, mijn kraakvaardigheden zijn niet
ontwikkeld genoeg om de zware voordeur onder handen te nemen. Langs achter dus.
Met wat geluk heb ik de glazen schuifdeur niet eens op slot gedaan, een
gewoonte die ik zou moeten afleren maar die nu wel van pas komt. Nu nog in de
achtertuin van mijn rijhuis geraken.
Als een geluk bij een ongeluk wordt het huisje naast ons
gerenoveerd. En met “gerenoveerd” bedoel ik: helemaal afgebroken om er een
appartementsgebouw van te maken. Al het lawaai en het vooruitzicht op nog
minder zonlicht in mijn noordgerichte tuin hebben me tot nu toe niet enthousiast
gemaakt, maar nu brengen de werken me hoop. Via de container gevuld met puin en
oude meubelen kan ik het muurtje bereiken dat onze tuinen scheidt.
Hoe moeilijk kan het zijn? Ik denk terug aan de man die aankwam
voor een bezoek bij de buren voordat ze thuis waren. Hij wist op de muur te
klauteren, erover te wandelen en in hun achtertuin eraf te springen. Dat ik
geen gil kon onderdrukken en Misha zich onder de zetel verstopte toen we deze
verschijning zagen, doet er nu niet meer toe. Als hij het kon zonder dat er een
container stond om hem bij zijn klim te helpen, dan kan ik het zeker met zo’n
gigantisch hulpmiddel.
De man had wel een voordeel dat ik niet heb: hij moest geen hond
mee op sleeptouw nemen. Misha is braaf, maar niet braaf genoeg om stil te
blijven zitten als ik gekke toeren uithaal. En dat aan een straat waar
automobilisten al eens sneller dan vijftig kilometer per uur door durven razen.
Nu zal moeten blijken hoe behendig hij echt is geworden van al die
agility-lessen.
In een onevenaarbaar onelegant schouwspel dat me bijna mijn leven
kost, win ik de strijd tegen de gladde metalen zijden van de container, mét een
leiband in de hand. Ik geef mezelf twee seconden om op mijn buik te blijven
liggen en op adem te komen na de bovenmenselijke sprongen die ik heb verricht.
Wat een omgekeerd effect heeft: al het stof dat ik heb doen opwaaien, adem ik
in. Na de hoestaanval, die mijn blaas me niet in dank afneemt, focus ik me op
de volgende taak: mijn schijtluis van een hond me doen volgen.
Ik kijk naar beneden. Misha kwispelt. Dat is een goed teken. Op de
hoogste frequentie die mijn stembanden kunnen produceren, roep ik hem naar me
toe. Zijn enthousiasme wint het uiteindelijk van zijn verwarring en angst. Hij
is zelfs slim genoeg om een aanloop te nemen en landt met veel minder moeite
dan zijn baasje op de inhoud van de container.
Geen tijd om me jaloers te voelen op een hond. Ik beloon hem snel
met een stukje worst, wat ik wél bij had tijdens de wandeling, en laat hem
snuffelen tussen de brokstukken.
De muur is nu echt vlakbij. In één grote stap ben ik er. Bijna op
mijn eindbestemming. Ik draai me om en roep Misha, maar de moedige,
aanhankelijke hond van zonet is verdwenen en hij vertikt het om de sprong te
wagen. Ik kerm. Als hij het niet wil doen uit loyaliteit, moet ik de grove
middelen inzetten. Ik haal het laatste stuk worst boven en nog voordat ik hem
een tweede keer kan roepen, staat hij al voor me om zijn beloning op te eisen.
Sommige dingen in het leven zijn simpel.
We banen ons een weg naar het tuinhuis achteraan, dalen af via het
dak en dan langs de vuilnisbakken die erachter staan. Eindelijk.
Misha heft zijn poot tegen de perzikboom. Ik overweeg bijna om ook
gewoon in de tuin te gaan, maar spurt dan toch maar naar het huis in de hoop
dat de deur nog los is. In plaats van een onvergrendeld slot, zie ik Ewoud
doodleuk in de zetel zitten. Als een gek bonk ik mijn vuist tegen het glas.
“Ah? Terug van de wandeling?” hoor ik hem vragen. “Vijf minuten
geleden was hier nog niemand… Wat doe jij eigenlijk in de tuin?”
En dit is het verhaal van de ChatGPT:
Het was een koude winteravond toen Jane besefte dat ze zich genoodzaakt zag om in te breken in haar eigen huis. Ze had haar sleutels verloren en stond buiten in de kou, in paniek omdat ze geen idee had hoe ze binnen moest komen. Ze probeerde het raam van de keuken, maar dat was op slot. Ze probeerde de achterdeur, maar die was ook afgesloten.
Ze begon te denken aan haar opties. Ze kon proberen een slotenmaker te bellen, maar die zouden waarschijnlijk niet komen op zo'n koude avond. Ze kon naar een hotel gaan, maar ze had geen geld bij zich en ze wilde echt naar huis. Uiteindelijk besloot ze dat haar enige optie was om in te breken in haar eigen huis.
Ze keek om zich heen op zoek naar een geschikt instrument om het slot open te breken. Ze zag een steen op de grond liggen en pakte die op. Ze sloeg hem tegen het raam van de keuken, hopend dat het zou breken. Na een paar keer slaan, hoorde ze een knal en voelde ze dat het raam aan diggelen ging.
Ze klom door het gebroken raam naar binnen en voelde zich een beetje schuldig dat ze haar eigen huis had ingebroken. Maar ze was ook opgelucht dat ze eindelijk binnen was, veilig en warm. Ze besloot om de volgende dag een slotenmaker te bellen om het raam te repareren en om een reserve sleutel te maken voor de volgende keer dat ze haar sleutels verloor.
Ze leerde dat je nooit weet wanneer je in een situatie terechtkomt waarbij je genoodzaakt bent om in te breken in je eigen huis, en dat je altijd voorbereid moet zijn voor dergelijke situaties. Het is een goed idee om een reserve sleutel bij iemand anders te bewaren of om een slotenmaker te contacteren voor hulp.
Er wordt wel eens beweerd dat ChatGPT aanmerkelijk beter scoort in het Engels, omdat het programma voornamelijk in die taal is 'opgevoed'. Dezelfde opdracht, in het Engels, leverde onderstaande tekst op. Die leest inderdaad wat overtuigender, heeft ook wat meer detail, maar voor de rest zou een lijstje van minpunten er ongeveer hetzelfde uitzien als voor de Nederlandse versie... of voor Ik trouw niet!
John had lived in his house for over a decade, and he thought he knew every nook and cranny of the place. But on this particular day, he found himself standing in front of his front door, wondering how he was going to break in. It was a strange feeling, to say the least, but John couldn't shake the sense of urgency he felt.
He had gone out to run a few errands that morning and had only planned to be gone for a couple of hours. But when he returned, he realized he had left his keys inside the house. It was a mistake he had made before, but this time, something felt different. He didn't want to wait for his wife to come home with her keys, and he didn't want to call a locksmith either. Instead, he felt an overwhelming desire to get inside his own house right away.
John stood there for a moment, staring at the door, trying to think of a way to get inside without causing any damage. He thought about trying to pick the lock, but he didn't have any tools, and he had never tried it before. He thought about breaking a window, but that seemed like a drastic and expensive solution. He even tried to see if any of the other doors or windows were unlocked, but they were all securely shut.
After a few minutes of fruitless brainstorming, John felt a surge of frustration wash over him. He pounded his fist on the door in anger, and to his surprise, it creaked open just a crack. He paused for a moment, trying to process what had just happened, and then he slowly pushed the door open.
As he stepped inside, John felt a sense of relief flood over him. He had never broken into anything before, let alone his own home, and he felt a little bit guilty for the momentary thrill he had experienced. But as he looked around the familiar space, he realized why he had felt so compelled to get inside.
John's home was his sanctuary, and he had always felt safe and secure there. But lately, things had been changing. His job had become more demanding, and he had been feeling more stressed and anxious than usual. He had started to worry about his wife's health and their finances. He had even begun to feel like he was losing control of his own life.
In that moment of breaking into his own home, John realized that he was trying to reclaim that sense of security and control. He was trying to take charge of his own life again, to find some small way to push back against the chaos and uncertainty that seemed to be closing in around him.
As he walked through the house, John felt a renewed sense of appreciation for the space that had always been his refuge. He took a deep breath and let the familiar sights and smells wash over him, feeling the tension in his body slowly start to dissipate.
When his wife arrived home a few hours later, she found John sitting on the couch, a cup of tea in his hand and a smile on his face. She didn't ask him how he had gotten inside, but John knew that he had found a small way to regain some of the control he had been missing. And for now, that was enough.
GPT FEEDBACK PATRICK BERNAUW:
Misschien kan een kritische analyse van de GPT-teksten ons iets meer leren over wat een tekst nodig heeft om tot de 'literatuur' gerekend te worden. Dus laten we even kijken wat we kunnen vertellen over inhoud, structuur, vorm en stijl van zowel de Nederlandse als de Engelse GPT-tekst.
INHOUD
Over de Nederlandse versie kunnen we kort zijn: die is volstrekt oninteressant, banaal, nietszeggend. Het personage is een naam zonder meer, een papieren product, geen mens van vlees en bloed. Er wordt niet geënsceneerd, maar 'verteld over' - 'Show, don't tell!' De enige kwaliteit van deze tekst is dat ie in zijn zouteloosheid eigenlijk onbedoeld grappig wordt, met die onvervalste zedenles in de slotregel: 'Het is een goed idee om een reserve sleutel bij iemand anders te bewaren of om een slotenmaker te contacteren voor hulp.'
In de Engelse versie wordt er zowaar een poging gedaan om protagonist John een gedachten- en gevoelswereld mee te geven. Alleen is het nogal ongeloofwaardig dat iemand plotseling wordt overvallen door een 'sense of urgency', 'an overwhelming desire' om in zijn eigen huis in te breken. Dat inbreken blijkt dan nog heel erg mee te vallen ook, want John hoeft alleen wat harder dan gebruikelijk tegen de deur te duwen (is die rot, of niet afgesloten, of...?). Dat beetje duwen geeft hem wel een kick, en zodra ie binnen staat, daagt het hem ineens waar die vreemde gevoelens vandaan komen: hij verliest stilaan de controle over zijn leven en inbreken in zijn eigen 'heiligdom' (wat hij overigens niet echt gedaan heeft) lijkt hem iets van dat verloren gevoel van 'veiligheid' en 'controle' terug te geven. Een mens zoals u en ik zou denken dat je je precies onveilig gaat voelen als je, zonder sleutels, door efkes harder tegen je deur te duwen je eigen huis binnen kan komen, maar voor GPT-John ligt dat anders. Ik wil maar zeggen: deze duidelijk artificieel intelligent onderbouwde psychologie van de protagonist slaat nergens op. En zet je het zo op een rijtje, dan klinkt het - opnieuw - onbedoeld grappig.
Nochtans zitten er wel degelijk zeer voorzichtige aanzetten in, die een goed verhaal kunnen opleveren. Lees die eerste zin nog eens: hij dacht dat hij alle hoeken en gaten kende van zijn huis, hij woonde er al meer dan tien jaar... Die openingszin heeft geen verband met de rest van het verhaal, namelijk dat hij van buiten naar binnen moet omdat ie zijn sleutels vergeten is (maar oké, de deur blijkt gewoon open te gaan als je er wat harder tegen drukt). Een openingszin, zeker in een kort verhaal, is goud waard. Ze zet de toon, geeft een hint over de inhoud, sleept je mee in het verhaal... Deze openingszin is een hele goeie, het is zelfs een regelrechte 'hook', want ze maakt je nieuwsgierig naar wat volgt... maar in dit geval zorgt ze tegelijk voor een valse start, want het verhaal gaat helemaal niet over John's 'misvatting' dat hij zijn eigen huis zo goed kende. Het zou een prima openingszin zijn voor een protagonist met beginnende dementie, die denkt dat zijn huis afgesloten is - maar dat is het niet... en dan maar probeert in te breken (wat niet nodig blijkt). In een tweede - geheel hertimmerde en 100% 'menselijke' versie - zou deze plot een doorvoeld verhaal kunnen opleveren, omdat een mens achter de tekstverwerker wél het psychologisch inzicht en de empathie kan opbrengen die een GPT ontbeert. Benieuwd of een tweede GPT-versie met deze input een beter resultaat zou opleveren.
STRUCTUUR
In beide GPT-versies kun je 3 Acten onderscheiden (Opzet/Ontwikkeling/Afwikkeling of Begin/Midden/Slot), maar alleen in de Engelse versie gebeurt daar iets mee, zij het zeer onbeholpen (vanwege de rammelende motivatie van de protagonist). Vergelijk dat even met de creatieve manier waarop Lili de 3 Acten Structuur hanteert. In Act I (Opzet, waarin we alle vitale informatie moeten krijgen over het verhaal dat zich zal ontwikkelen) is er terloops sprake van vriend Ewoud, die even weg moet voor een afspraak. In Act II komt de 'ik' onder hoge druk te staan (pun intended), wat culmineert in een Dramatisch Hoogtepunt ('Eindelijk.'). Waarna in Act III (Afwikkeling) nog een verrassende wending volgt, een onvervalste twist, een leuke pointe: al die moeite was nergens voor nodig, Ewoud is al thuis en zit gewoon in de zetel... Die mogelijkheid was 'opgezet' in Act I, en komt dus niet uit de lucht vallen. Het resultaat is een Ah Ja! Erlebnis.
VORM
Lili kiest voor een ik-perspectief en een tegenwoordige tijd, zodat het verhaal leest alsof het allemaal 'nu' gebeurt, terwijl je het leest, en je als lezer direct betrokken wordt bij het verhaal. De GPT-versies kiezen allebei voor een personaal perspectief (Jane / John) en de verleden tijd, die voor dit 'lichtere', zelfs anekdotische thema minder geschikt zijn. Het verhaal van John probeert het zwaarder te maken door wild heen en weer te psychologiseren - wat niet echt spoort met wat er feitelijk gebeurt. De opdracht is uiterst geschikt om een cursiefje rond te schrijven, met een humoristische toonzetting... tenzij je inderdaad voluit gaat voor de 'zwaardere' aanpak en een thema als 'dementie' aanpakt.
STIJL
Lili schrijft in een afwisseling van lange en kortere zinnen en alinea's. 'Ik moet dringend naar de wc,' is zelfs een alinea die uit één zin bestaat, zodat die ene zin veel meer slagkracht krijgt. In het taalregister verwerkt ze 'grote' woorden als 'suboptimaal' of 'agility-lessen' die een leuk contrast opleveren met het 'kleine' thema. En de mogelijkheden tot situatiehumor laat ze niet onbenut.
De GPT kent geen humor en schrijft best wel grammaticaal correcte volzinnen neer, maar zonder variatie, zonder accenten, zonder beeldspraak. Het Engels leest vlot, maar eentonig. Het Nederlands is Nederlands, maar stilistisch ondermaats, slaapverwekkend, monotoon. Tel bijvoorbeeld het totale aantal zinnen eens, en vervolgens het aantal zinnen dat begint met 'Ze + werkwoord'.
Reacties