Ik verbaasde mij er de jongste maanden voortdurend over hoe in allerlei media werd getoeterd over de prima verhalen en gedichten die je met een artificieel intelligent programma als ChatGPT kon schrijven. Zelf had ik de GPT al een paar opdrachten gegeven, die uitblonken in clichés en algemeenheden, en volstrekt onbruikbaar waren. Zie bijvoorbeeld de blogpost: Fake News: ChatGPT is geweldig!
Uiteindelijk besloot ik eenzelfde schrijfopdracht te geven aan én de ChatGPT én aan mijn leerlingen creatief schrijven aan de Academie voor Podiumkunsten in Aalst, om aanschouwelijk duidelijk te maken waar de verschil(len) zich zoal situeren, en hoe groot die zijn, tussen een tekst gegenereerd door een taalmodel en een menselijk brein.
'In de nacht voor je huwelijksfeest kom je tot de ontdekking dat je niet langer in staat bent te trouwen met de persoon op wie je dacht verliefd te zijn,' luidde de opdracht. 'Wat nu? Schrijf hierover een verhaal van ongeveer 500 woorden.'
Patrick Bernauw
Dit is het verhaal van Hilde Schockaert:
Ik woel in bed.
Ik slaap niet. Ik wroet, ik draai en keer.
Morgen is het zover. Ik trouw met hem, ‘de ware’.
Sinds deze beslissing draait mijn hele zijn om hem. Om ons. Om onze toekomst
samen.
Ik huiver. Ik zit
vast. Voor altijd. Ik kan geen kant meer op.
Slik.
Tussen droom en waak staat mijn familie: ouders, broers en hun lieven, een haag
van nonkels, tantes, neven en nichten. Ze wuiven met bloemen, huisraad en
envelopjes. ‘Hoera! De man van je leven! Ga!’
‘Komaan, spring!’, roept de schone familie van ‘de ware’ aan de overkant. ‘Wij
zijn klaar voor het feest!’
Feest?
Ik woel me los.
Ik veer recht, klaarwakker nu.
Wil ik wel? Wil ik me binden? Feestelijk die boot instappen? Mezelf verliezen?
Verdrinken in de relatie? In onze relatie?
Nee!
Twijfel grijpt me naar de keel. Dit voelt niet goed. Dit voelt niet goed!
Ik grijp de telefoon en toets een bericht: ‘Ik kan het niet. Nu nog niet. Het
spijt me. Zoek me niet. Ik ben er niet.’
De zwarte vink zegt dat de woorden zijn aangekomen. Er is geen weg terug. Ik lees
ademloos wat ik schreef. De woorden dansen, maar ze zijn oprecht.
Opluchting. Lucht.
Daar is de blauwe vink. Ik schrik: hij weet het!
Ik laat de telefoon vallen op de stenen vloer.
Ik raap hem niet meer op. Ik wil geen antwoord. Geen neewoord. Geen tegenwoord.
Geen woord.
Geen jawoord.
Ik moet weg. Weg van hier. Weg uit dit leven. De vrijheid tegemoet.
Ik maak een andere reis. De klaargemaakte koffer komt van pas.
Waar ga ik heen? Ik zie wel. Naar overal en nergens.
Vrij!
Morgen is het feest.
En dit schreef de ChatGPT:
Het was de nacht voor mijn huwelijksfeest en ik lag wakker in mijn hotelkamer. Mijn hart bonsde in mijn borstkas en mijn gedachten tolden rond. Het was alsof ik in een nachtmerrie was beland. Mijn verloofde, de liefde van mijn leven, was niet wie ik dacht dat ze was.
Ik herinnerde me hoe we elkaar hadden ontmoet, hoe we elkaar steeds beter hadden leren kennen en hoe we uiteindelijk verloofd waren geworden. Maar nu, op de nacht voor ons huwelijk, had ik ontdekt dat ze een heel andere kant had, een kant die ik nooit had gezien.
Ik besloot dat ik niet kon trouwen met iemand die ik niet echt kende, iemand die zo'n grote leugen had verteld. Dus stond ik op, kleedde me aan en liep naar haar hotelkamer. Daar vertelde ik haar dat ik onze verloving verbrak en dat ik niet met haar kon trouwen.
Ze was geschokt en geschokt, maar ik wist dat ik de juiste beslissing had genomen. Mijn hart was gebroken, maar ik wist dat ik op een dag iemand zou vinden met wie ik echt zou kunnen trouwen, iemand van wie ik echt zou kunnen houden.
De volgende ochtend, toen ik terugkeerde naar huis, was het alsof een zware last van mijn schouders was genomen. Ik was bevrijd van iets waarvan ik niet eens wist dat ik het had gedragen. En hoewel het pijn deed om afscheid te nemen van iemand die ik had liefgehad, wist ik dat ik nu klaar was voor een nieuwe liefde, iemand die echt bij me paste.
NASCHRIFT PATRICK BERNAUW:
Op Facebook verschenen commentaren als 'enkel de eerste (tekst) voelt oprecht en echt' aan, of 'het eerste verhaal leeft en dat van de ChatGPT is dood'. Deze reacties vatten het mooi samen, maar de vraag is dan: waarom is dit zo?
De literaire kwaliteit van een tekst heeft in eerste instantie te maken met stijl, toon, de unieke 'stem' van een auteur. Kortom, met zijn of haar persoonlijkheid, temperament... en verbaal talent, natuurlijk. Het zijn stuk voor stuk kwaliteiten die de GPT per definitie niet bezit, omdat ie nu eenmaal 'een machine' is (wat de GPT trouwens zelf ook ruiterlijk toegeeft). In het beste geval slaagt de GPT erin een bekend auteur (van wie hij over veel data beschikt) min of meer na te apen. Dit lukt over de korte afstand en zeer fragmentarisch als het om Engelstalige auteurs gaat, omdat de GPT voornamelijk in het Engels is getraind, zeg maar 'opgevoed'. Wie de proef doet in het Engels, en vraagt een song te schrijven in de stijl van Bruce Springsteen, of een verhaal à la Edgar Allan Poe, zal merken dat de GPT hier wel inhoudelijk op inspeelt (met 'car', 'night', 'Main Street' en 'Well,...' kom je bij Springsteen al een eind) maar puur stilistisch nauwelijks het verschil maakt met een song in de stijl van Taylor Swift, of met een verhaal in de stijl van Isabel Allende. Omdat de unieke 'stem' van de auteur ontbreekt, blijft het een in wezen levenloze kopie van een origineel. De tekst voelt niet 'oprecht en echt' aan.
De eerste alinea van het GPT-stuk is opgebouwd uit clichés en algemeenheden, heeft geen 'sprekende' details en ik voel als lezer geen rondtollende gedachten in de stijl. De zinnen staan daar zo evenwichtig als wat, afgemeten en grammaticaal correct... maar de afstandelijke stijl spoort niet met de inhoud. Nochtans is de tekst geschreven vanuit een ik-perspectief, en zou er dus ook moeten verteld worden vanuit de beleving van deze ik... Maar omdat de GPT zelf niet kan 'beleven' en alleen kan vertellen als een buitenstaander OVER de eigen beleving, komt de tekst niet tot leven. We horen geen innerlijke stem van een ik, we horen een ik-verteller rapporteren over die ik. Qua 'zintuiglijk schrijven' komt hij daarbij niet verder dan 'mijn hart bonsde in mijn borstkas'. Overigens zondigt de GPT ook voortdurend tegen nog zo'n basisbeginsel van creatief (literair) schrijven: 'Show, don't tell.'
Wat een schrijver - behalve die unieke stem en het talent van hierboven - tot een schrijver maakt, is zijn empathisch vermogen. Kan hij zich inleven in een zij of vice versa, in iemand die eeuwen geleden leefde, in iemand die veel jonger of ouder is, in iemand die heel anders in elkaar zit, heel anders denkt en voelt, voor mijn part in een dier, in een boom, in een bord spaghetti... enfin, er komt geen einde aan de lijst. Maar - oké, ik val in herhaling - de ChatGPT is nu eenmaal een machine, en machines beschikken per definitie niet over empathische vermogens.
Zonder psychologisch inzicht kun je echter geen personages van vlees en bloed creëren en maak je als 'auteur' gekke en ronduit ongeloofwaardige bokkesprongen in je verhaal. Qua inhoud en structuur scoort de GPT onder meer daardoor even slecht als in vorm en stijl. 'Maar nu, op de nacht voor ons huwelijk, had ik ontdekt dat ze een heel andere kant had, een kant die ik nooit had gezien.' Dat zou dé interessante plotlijn van dit verhaal kunnen zijn, alleen komen we niet te weten wat die 'andere kant' dan precies inhoudt... zodat het een abstracte mededeling blijft. Het probleem wordt niet geconcretiseerd.
Verderop lezen we dat de verloofde een leugen heeft verteld. Dat moet dan een enorme leugen geweest zijn, die ze bovendien verteld heeft 'in de nacht voor ons huwelijk'. En wat was de leugen, die de 'ik' ertoe aanzet op hun huwelijksnacht het hazenpad te kiezen? Hier zit ongetwijfeld een fascinerend verhaal in, een menselijk verhaal, een psychologische thriller zelfs. In de structuur zou je de spanning kunnen opbouwen tot helemaal op het eind, en dan pas laten vallen wat precies de leugen was. Maar ook qua plot gaat de GPT volledig de mist in. Hij schaatst over het wezenlijke centrale - psychologische, menselijke - thema heen, en produceert zo een ongeloofwaardige aaneenrijging van zinnen, die alleen bij een snelle en oppervlakkige lezing enigszins samenhangend en overtuigend overkomen.
Iemand merkte op: 'Met een stationsromannetje lukt het misschien.' En wellicht kom je er ook een eind mee weg als copywriter, als er tenminste geen stilistisch verfijnde, originele kopij gevraagd wordt... of een boodschap die getuigt van enig psychologisch inzicht, of die zich onderscheidt door de onweerstaanbare humor. En gesteld dat je geen artikel hoeft te schrijven met informatieve waarde, in uiteenlopende domeinen als exacte wetenschappen, geschiedenis, politiek. Want dan moet je elke GPT-regel checken en dubbelchecken op inhoudelijke kemels.
Is die hele GPT dan werkelijk nergens goed voor? Ik heb me laten vertellen dat ie bijzonder handig is in het schrijven van software (maar daar ken ik minder dan niks van) en je kunt 'm als journalist, copywriter, literair auteur ongetwijfeld gebruiken als sparring partner, in het kader van een brainstorm... Maar voorlopig houdt het daar zo ongeveer op, vrees ik.
Bij deze dus een warme oproep aan al de journalisten en professoren economie die de ChatGPT heel zwaar buizen in de wetenschappen of hun eigen vakgebied, maar hem tot bevredigende resultaten in staat achten als het aankomt op het schrijven van filosofische essays, 'gedichten zonder fouten' of andere literatuur... Willen jullie please ophouden met het verspreiden van deze klinkklare nonsens?
Reacties