Inleiding
Tja, als een schrijver van het kaliber van Hugo Claus tien jaar dood is,
vindt men het nodig dat op gepaste wijze te herdenken. Zo gooien ze er wat
tentoonstellingen tegenaan die de schrijver en zijn werk in leven moeten
houden. Niks op tegen, hoor. Zelfs helemaal niet. De tentoonstellingen die Marc
Didden en Hilde van Mieghem hebben gecureerd mogen er zijn. Je kan er je
volledig onderdompelen in het leven en werk van een van onze grootste schrijvers. Maar je kan natuurlijk ook gewoon in je luie zetel
blijven zitten en wat van zijn werk herlezen… en dat heb ik gedaan.
Hugo en zijn Verdriet
Het Verdriet van België is een roman van de Belgische auteur Hugo Claus,
voor het eerst verschenen in 1983 bij uitgeverij De Bezige Bij. Het werk wordt
algemeen als zijn magnum opus beschouwd. De roman schildert een niet erg
vleiend portret van een Vlaamse collaborerende familie in de jaren voor,
tijdens en na de Tweede Wereldoorlog, maar het is ook een bildungsroman over
een eigenzinnige adolescent die besluit om schrijver te worden. Zo leert ons
Wikipedia. Het boek is natuurlijk nog veel meer dan dat. Op elke bladzijde voel
je dat je met een echte rasverteller te maken hebt. Verder wordt het boek nog
interessanter en leuker als je veel van Claus’ biografie kent, dan merk je
hoeveel van de schrijver zelf er in dat boek zit. Aanraders hiervoor zijn De
Wolken door Mark Schaevers, Hugo Claus - De jonge jaren en Hugo Claus Familieroman, beide van Georges
Wildemeersch.
Het leven van de jonge Louis Seynaeve bevat veel gelijkenissen met het
opgroeien van de jonge Claus in een pensionaat. Ook het dwepen met het
fascisme tijdens de bezetting is uit het leven van Claus gegrepen. In de ietwat
naïeve vader van Louis Seynaeve herken je gemakkelijk Hugo’s eigen vader.
Kortom, het boek zit dus vol met autobiografische elementen, maar wat
Claus er mee doet kan alleen een echt goeie schrijver. Hij maakt er een, voor
mij dan toch, meeslepende roman van die ik maar niet naast me neer kan leggen.
Als ik hoor zeggen dat veel mensen het boek na tweehonderd pagina’s aan de kant
leggen en er niet meer in verder lezen, vind ik dat doodzonde. Sla het boek op
een willekeurige bladzijde open en je vindt wel ergens een mooie passage of een
straffe dialoog.
Ikzelf heb het boek nu voor de derde keer gelezen en ik moet zeggen dat
het net zoals de vorige keren een verslavend effect op mij heeft gehad. Meer
zelfs. Naarmate de stapel bladzijden in mijn linkerhand groter werd, brak mij
het angstzweet uit. Ik zou dit boek toch niet uitlezen? En wat dan? Het zwarte
gat lonkte al.
Dus laat ons eens dieper ingaan op de inhoud van het boek.
Het verdriet
De roman valt uiteen in twee grote delen die respectievelijk de titels ‘Het
verdriet’ en ‘van België’ dragen.
‘Het verdriet’ is eigenlijk een kostschoolroman die Louis Seynaeve als
kind laat zien. Dit deel is mooi verdeeld in 27 hoofdstukken die elk een titel
dragen. De taal is beeldend, zelfs poëtisch.
De sfeer die Claus in dit deel oproept kan ik erg smaken. Fantasie en
werkelijkheid lopen door mekaar heen, net zoals het bij echte kinderen gebeurt.
Zo fantaseert de kleine Seynaeve er lustig op los als het de nonnen betreft.
Aan het einde van ‘Het verdriet’ neemt Louis afscheid van het pensionaat
en eigenlijk ook van zijn kindertijd. Daarbij verandert het gemis van alle voor
zichzelf gecreëerde zekerheden in melancholie.
Van België
In dit deel wordt er verteld hoe België achtereenvolgens wordt
overrompeld, bezet en dan bevrijd.
De inmiddels tot puber uitgegroeide Louis heeft nog enkele jaren extra
nodig om de fantasieën die zijn leven binnen de muren van het pensionaat
structuur gaven, los te laten. Veel uit ‘Het verdriet’ duikt dan ook met de
nodige variaties weer op in ‘Van België’. Zo zweert hij het christelijke geloof
af, maar gaat hij wel weer riddertje spelen als lid van een fascistische
jeugdbeweging.
Al te lang duurt dit niet, maar van zijn kinderlijke idealen rond orde
en zuiverheid kan hij nog steeds geen afscheid nemen.
'Van België' kent een opzettelijk fragmentarische structuur en is zowel
een familie-, een kunstenaars-, en een tijdroman.
Conclusie
In mijn ogen is Het verdriet van België een absoluut meesterwerk noemen
een understatement.
De eerste keer dat ik dit boek las, was ik er eigenlijk nog veel te jong
voor en begreep ik het maar half. Toen ik het de tweede keer las, begon er een
spaarlampje te flikkeren. En nu ik het voor een derde keer heb gelezen, heb ik
echt kunnen genieten.
Dat het boek moeilijk en soms zelfs te ingewikkeld wordt bevonden,
kan ik wel begrijpen. Het is geen alledaags romannetje dat je lekker even
tussendoor leest. Maar als je doorzet en je door Claus laat meenemen, kom je in
een boeiend verhaal terecht.
Reacties