Firmin, een boek van Sam Savage, gerecenseerd door Katherine Muylaert

Firmin by Sam Savage
My rating: 4 of 5 stars

Ik had het nooit zo voor ratten. Ik vond het vooral vieze vuile beesten. Zelfs Ratatouille kon daar geen verandering in brengen. Maar nu is er Firmin.

Firmin is niet zomaar een rat, Firmin is een literair begaafde rat, een groot boekenliefhebber. Hij wordt - per toeval - geboren in de kelder van een boekenwinkel. De eerste paar boeken verslindt hij nog hij letterlijk, maar al snel ontdekt hij de geneugten van het lezen, wat een onstilbare honger naar woorden oplevert, een onverzadigbare drang naar lezen, een zeer gekend gevoel bij menig menselijk boekenliefhebber.

Sam Savage weet op rake wijze het leven van deze rat te schetsen, zodat je bijna gaat geloven dat het kan, zo'n lezend beestje in je kelder. Firmin mag dan wel een rat zijn, hij ontwikkelt gaandeweg steeds meer menselijke eigenschappen, waardoor er een kloof ontstaat tussen zijn broertjes en zusjes en hemzelf. Hij is dan ook de enige die achterblijft in de boekenwinkel.
In zijn fantasie leeft hij het leven van zijn literaire helden: hij danst zwierig met Natasja Rostova, laat zich door Daniel Defoe langs Londense pesthaarden gidsen, zit zwijgend met de bejaarde Tu Fu in de deuropening van een kleine berghut in China of voert met Marlow op een aftandse stoomboot een rivier in Afrika af. Zijn levendige fantasie voedt zijn idee dat hij anders is dan andere ratten. De ontsteltenis is dan ook groot als hij op een dag voor het eerst met een spiegel geconfronteerd wordt en beseft hij dat hij er net zo uitziet als alle andere ratten. Behalve dat hij nauwelijks een kin heeft, wat het allemaal nog erger maakt.
'Natuurlijk wist ik dat de intensiteit van mijn ontzetting evenredig was aan de omvang van mijn eigenwaan, maar dat besef maakte het alleen maar erger. Behalve lelijk was ik ook nog eens ijdel, en dus belachelijk.'
Een andere tekortkoming waar hij in zijn rattenbestaan mee moet leren omgaan is dat hij geen stem heeft. Uit zijn snuit komt nauwelijks meer dan wat gepiep.
'De prachtige volzinnen die als vlinders in mijn hoofd dartelden, vlogen rond in een kooi waaruit ze nooit zouden kunnen ontsnappen. Al die mooie woorden waarover ik in de vreemde stilte van mijn gedachten heb zitten peinzen en waaraan ik uitdrukking probeerde te geven, waren net zo onbruikbaar als de duizenden, misschien wel miljoenen woorden die ik uit boeken had gescheurd en vervolgens had doorgeslikt. De onsamenhangende fragmenten van complete romans, toneelstukken, epische gedichten, intieme dagboeken, schandalige bekentenissen, allemaal vergeefs, onuitgesproken, waardeloos en verspild. Urenlang probeerde ik een paar regels Shakespeare voor te dragen, maar ik kwam nooit verder dan een paar onverstaanbare variaties op een eenvoudig gepiep. Daar staat Hamlet met een dolk in zijn hand: 'Piep, piep, piep.'
'Lachen kan ik trouwens ook niet, alleen in mijn hoofd, waar het pijnlijker is dan tranen vergieten.'
Terwijl Firmin zijn leven probeert op te bouwen, brokkelt het rondom hem langzaam af, met grote gevolgen voor hem. Een veranderende omgeving heeft voor een rat immers andere uitdagingen dan voor ons, mensen.

'Firmin' is zo'n boek waarvan je halfweg de eerste pagina verrukt bedenkt: 'dit is iets bijzonder, ik hoop dat het zo blijft.' Zo'n boek dat totaal anders is dan alle andere boeken. Zo'n boek waarin je helemaal opgaat om uiteindelijk met spijt de laatste bladzijde om te slaan.
Je legt het weg, maar ergens, heel ver achter in je hoofd, is er twijfel gezaaid.
Wie weet bestaat zo'n literair ratje wel echt.



View all my reviews