Er is een nieuw paradigma
werkbaar dat zich steeds dieper ingraaft in het weefsel van onze samenleving.
Dit paradigma wordt gekenmerkt door: technologische vernieuwingen die de
privileges van een kaste beknotten en het speelveld opentrekken, een uit zijn
voegentredende commercialisering, een gerichtheid op snelheid,
oppervlakkigheid, een hang naar spektakel en het nieuwe verbijsterende idee dat
iets maar betekenis kan hebben als het in een grotere sequentie van ervaringen
kan ingeschreven worden.
Een voorbeeld om te
verduidelijken. Men zegt soms dat de mensen niet meer lezen. Dit is niet waar.
Er wordt meer gelezen dan voorheen. Maar wel steeds op een andere manier. Weg
is het boek als een aan zichzelf refererende literaire tocht die soms wat
inspanning kan vergen. In plaats daarvan is er het boek gekomen als een soort
van ‘doorgangsgebied’. Het zijn boeken die geen ‘boeken’ meer zijn. ‘Het
zijn boeken waarvan een film is gemaakt, of romans geschreven door
tv-persoonlijkheden, of verhalen van mensen die op een of andere manier beroemd
zijn.’ (p.77). Baricco spreekt van een productoverstijgende sequentie. Hoe
je deze boeken moet lezen, wordt uitgelegd op plaatsen die geen boeken zijn
(series, films, tijdschriften, dagbladen, radio, facebookpagina’s…) Het komt
tegemoet aan de eis dat alles tegenwoordig ‘snel’ moet zijn (flashmobs,
speeddating, twitter, …) De barbaren zijn op zoek naar betekenis die snel kan
verworven worden, op doorgangsgebieden, in systemen die beweging genereren. Ze
surfen op de oppervlakte van de dingen om betekenis op te nemen en kunnen zo in
een omvattende ‘multitaskende’ beweging, ervaring opdoen die ze niet meer
willen uit de diepte halen. Weg is het idee dat ervaring en kennis inspanning
moeten vergen. De volledige romantische notie van de ‘arbeid’ om de ‘ziel’ te
kunnen verheffen wordt radicaal afgewezen. Andere voorbeelden vinden we terug
in de zoekalgoritmes van Google, de moderne politiek waar het aantal stemmen
een metafoor is voor het aantal ‘hyperlinks’, de journalistieke bedrijvigheid,
meer gericht op de spektakelwaarde van het ‘verschil’ ten opzichte van de vorige
dag, de pas ‘zijwaarts’ die de barbaar kenmerkt maar ook op het gebied van de
wijnbouw en de ploegopstellingen in het voetbal? Geïnteresseerd? Je zou het
moeten zijn.
Een tweede idee is dat deze
mutatie in feite niet nieuw is. Baricco haalt een muziekcriticus aan die in
1824 het volgende schreef over Beethovens Negende: ‘Elegantie, puurheid en
maat, die de basisprincipes van onze kunst vormden, maken geleidelijk plaats
voor een nieuwe frivole en pompeuze stijl die wordt gehanteerd door de
oppervlakkige talenten van onze tijd.’ (p.18)
Er is een tijd geweest
waarin de Negende Symfonie gezien werd als muziek voor barbaren!
Er is dus veel meer aan de
hand. In een aantal essays onderzoekt hij ook wat de diepere oorzaken kunnen
zijn van deze zich steeds herhalende en ontsluitende beweging naar een groter
publiek, het (her)leggen van een directe pijp (met hoger debiet) naar een diluerend
en uitdijend kennisreservoir.
Baricco vermoedt ook dat het
wantrouwen van de ‘romantische’ noties van het zelf en de ziel (althans die
negentiende eeuwse heruitvinding van deze ideeën, die uiteindelijk heeft geleid
tot de grote wereldoorlogen, dixit Baricco) aan de basis ligt van de verwerping
van dit begrip bij de barbaar die daardoor een wissel op een betere toekomst
voor ons allen probeert te trekken.
Tenslotte lezen we in het
boek dat deze mutatie niet moet leiden tot cultureel doemdenken of
intellectueel nihilisme. We zijn trouwens allen in meer of mindere mate
barbaar. We kunnen beslissen wat we van de oude wereld willen behouden en
misschien wordt het wel in een andere vorm meegenomen maar dat hoeft geen
verlies te zijn.
Dit boek staat vol ideeën
die samen een interessant referentiekader vormen om de snel veranderende wereld
rondom ons te bekijken/interpeteren. Het is dan nog eens geschreven in een
bloemrijke inventieve taal. Dus lezen die hap!
Reacties